ΣτΕ ανακόπτει την αναστολή ΑΦΜ σε περιπτώσεις φοροδιαφυγής

Με σημαντικές αλλαγές έρχονται τα σχέδια της ΑΑΔΕ για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, έπειτα από την απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, η οποία αμφισβητεί ένα από τα πιο ισχυρά εργαλεία της Φορολογικής Αρχής για την πάταξη απάτης στον ΦΠΑ και εικονικών συναλλαγών. Το ΣτΕ, εξετάζοντας προσφυγή εταιρίας κατά της ΔΟΥ Χαλκίδας, έκρινε ότι η αναστολή ή απενεργοποίηση του ΑΦΜ δεν έχει επαρκή νομική βάση και παραβιάζει τις συνταγματικές διασφαλίσεις της οικονομικής ελευθερίας.

Η κριτική ξεκινά από το άρθρο 11 του Κώδικα Φορολογικής Διαδικασίας, που επιτρέπει στην ΑΑΔΕ να αναστείλει ή να ακυρώσει τον Αριθμό Φορολογικού Μητρώου όταν υπάρχουν ενδείξεις παραβάσεων ή φοροδιαφυγής. Ωστόσο, το ΣτΕ έκρινε ότι η εξουσιοδότηση αυτή είναι «γενική και αόριστη», χωρίς σαφές θεσμικό πλαίσιο, ενώ αναιρεί ουσιαστικές εγγυήσεις για τον φορολογούμενο, και συνεπώς αντίκειται στο άρθρο 43 του Συντάγματος, που καθορίζει τα όρια της διοικητικής εξουσίας.

Η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου διευκρινίζει ότι η δυνατότητα «παγώματος» ΑΦΜ συνιστά σοβαρή παρέμβαση στην οικονομική δραστηριότητα του πολίτη ή της επιχείρησης, ισοδυναμώντας με περιορισμό της επαγγελματικής δραστηριότητας. Ο φορολογούμενος καθίσταται ανίκανος να συμμετάσχει σε συναλλαγές με το κράτος, το τραπεζικό σύστημα και τους πελάτες του, κάτι που ενδέχεται να προκαλέσει οικονομικό «θάνατο» χωρίς προηγούμενο δικαστικό έλεγχο.

Το ΣτΕ ανέφερε ότι για να είναι αποδεκτό το μέτρο, ο νόμος θα πρέπει να καθορίζει συγκεκριμένες προϋποθέσεις, περιόδους και δικαιώματα ακρόασης για τον φορολογούμενο, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα την αρχή της αναλογικότητας — δηλαδή, τονίζει ότι το μέτρο πρέπει να εφαρμόζεται μόνον εφόσον δεν υπάρχει λιγότερο επαχθές μέσο για την αποτροπή της φοροδιαφυγής. Καθώς δεν υπήρχε σαφήνεια σε αυτά τα ζητήματα, το Δικαστήριο αποφάσισε ότι η εν λόγω εξουσιοδότηση προς τον Διοικητή της ΑΑΔΕ «ισοδυναμεί με λευκή ανάθεση ρυθμιστικής αρμοδιότητας» και ανέτρεψε την απόφαση 1200/2015 που προέβλεπε την αναστολή του ΑΦΜ της εταιρίας.

Η απόφαση αυτή έχει ευρύτερες επιπτώσεις, καθώς επηρεάζει όχι μόνο την συγκεκριμένη περίπτωση, αλλά και πολλές άλλες όπου η ΑΑΔΕ είχε προχωρήσει σε αναστολή ΑΦΜ λόγω ενδοκοινοτικών απάτων στον ΦΠΑ. Το 2024, οι Υπηρεσίες Ερευνών και Διασφάλισης Δημοσίων Εσόδων (ΥΕΔΔΕ) ολοκλήρωσαν 156 στοχευμένες έρευνες ΦΠΑ με ποσοστό παραβατικότητας 80,8%. Από αυτές, βρέθηκαν 126 περιπτώσεις «εξαφανισμένων εμπόρων» που χρησίμευαν ως «ενδιάμεσοι κρίκοι» σε κυκλώματα εικονικών παραστατικών, και προκλήθηκε η διαδικασία απενεργοποίησης των ΑΦΜ τους βάσει της -πλέον ανενεργού- απόφασης 1200/2015.

Από την αρχή του 2025 έως σήμερα έχουν επιβληθεί 34 νέες αναστολές ΑΦΜ, οι οποίες τώρα θεωρούνται νομικά «αμφίβολες». Σύμφωνα με νομικούς κύκλους, η ΑΑΔΕ θα υποχρεωθεί να αναθεωρήσει τα μέτρα αυτά ξεχωριστά, ώστε να αποτραπεί το ενδεχόμενο μαζικών προσφυγών και αιτήσεων αποζημίωσης από επιχειρήσεις που αποκλείστηκαν από την αγορά.

Αυτή η εξέλιξη προκαλεί ανησυχία στο υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, το οποίο πρέπει να επανατοποθετηθεί νομοθετικά με ένα πλαίσιο πιο συγκεκριμένο και συνταγματικά ασφαλές. Παράλληλα, νομικοί και φοροτεχνικοί επισημαίνουν την ανάγκη το νέο σύστημα να περιλαμβάνει ρητά τη διαδικασία ελέγχου, τις διασφαλίσεις ακρόασης, τα δικαιώματα προσφυγής και την αποκατάσταση του ΑΦΜ σε περίπτωση αθώωσης ή άρσης υποψίας.

Η απόφαση του ΣτΕ θεωρείται προειδοποιητικό σήμα για τα όρια της εκτελεστικής εξουσίας στον τομέα της φορολογικής πολιτικής. Όπως τονίζουν έμπειροι φορολογικοί δικηγόροι, «η επιδίωξη της καταπολέμησης της φοροδιαφυγής δεν μπορεί να δικαιολογεί μέτρα που αρνούνται στον πολίτη το δικαίωμα να ασκήσει το επαγγελμά του χωρίς δικαστική απόφαση». Με την κατάσταση αυτή, η ΑΑΔΕ αντιμετωπίζει προκλήσεις, ενημερώνοντας την έκβαση ενός εργαλείου που χρησιμοποιούσε για την πάταξη κυκλωμάτων «εξαφανισμένων εμπόρων» και «εταιρειών-φαντασμάτων» που εκμεταλλεύονταν τον ΦΠΑ μέσω ενδοκοινοτικών συναλλαγών.