Η γεωπολιτική επιρροή και οι αντιδράσεις στην Ελλάδα και τη Σερβία

«Τα σύγχρονα όπλα αποτροπής δεν θα περιορίζονται μόνο σε belharra, rafale ή patriot. Θα περιλαμβάνουν επίσης γάλλιο, αντιμόνιο, βολφράμιο, γερμάνιο και χαλκό. Αυτές οι πρώτες ύλες βρίσκονται στα αδαμή του ελληνικού εδάφους και είναι στο χέρι μας να τις εκμεταλλευτούμε». Με αυτά τα λόγια ολοκληρώνει ο Κωνσταντίνος Γιαζιτζόγλου, Πρόεδρος του Συνδέσμου Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ), το πρόσφατο άρθρο του. Ο κ. Γιαζιτζόγλου προσδιορίζει μια αυξανόμενη διεθνή παραδοχή: Οι κρίσιμες πρώτες ύλες ή ορυκτά θα επηρεάσουν δραστικά τη γεωπολιτική σκηνή στο μέλλον.

Μια αντίστοιχη αντίληψη φαίνεται να έχει και ο πρώην Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος μόλις προχώρησε σε μια σημαντική επενδυτική συμφωνία για τους ορυκτούς πόρους της Ουκρανίας, με σκοπό να μειώσει την εξάρτηση των ΗΠΑ από τις κινεζικές προμήθειες. Η Κίνα κατέχει την κυρίαρχη θέση στο παγκόσμιο εμπόριο κρίσιμων ορυκτών και έχει χρησιμοποιήσει αυτή την επιρροή εναντίον ανταγωνιστών στο πρόσφατο παρελθόν, ελέγχοντας τις οικονομίες τους. Επίσης, η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) έχει αρχίσει να κατανοεί την ανάγκη για στρατηγική αυτονομία, κάνοντας διστακτικά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση. Μέχρι σήμερα, η ΕΕ, που εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τους κινεζικούς ορυκτούς πόρους, πασχίζει να διασφαλίσει την ενεργειακή της μετάβαση μέσω ορυχείων από άλλες χώρες.

Τα κρίσιμα ορυκτά και οι πρώτες ύλες αποτελούν τη βάση για την ενεργειακή μετάβαση και την τεχνολογική πρόοδο. Χρησιμοποιούνται για την κατασκευή φωτοβολταϊκών, ανεμογεννητριών, μπαταριών ηλεκτρικών οχημάτων, αλλά και για στρατιωτικά συστήματα, smartphones και άλλα καθημερινά αγαθά. Η ΕΕ έχει οικοδομήσει το υψηλό βιοτικό της επίπεδο εκμεταλλευόμενη τους πόρους κυρίως αναπτυσσόμενων χωρών, γεγονός που έχει δημιουργήσει εξάρτηση σε κρίσιμους τομείς από τρίτες χώρες, κυρίως την Κίνα. Στο πλαίσιο αυτό, έχει θέσει στόχους για να εξασφαλίσει εναλλακτικούς προμηθευτές και να αξιοποιήσει τα εγχώρια κοιτάσματα που διαθέτει.

Τον Μάρτιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε 47 στρατηγικά έργα για την εξόρυξη, επεξεργασία και ανακύκλωση κρίσιμων πρώτων υλών στην Ευρώπη, με σκοπό την αποφυγή της εξάρτησης από άλλες χώρες. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνεται ελληνικό έργο που αφορά την εξόρυξη βωξίτη, αλουμίνας και γαλλίου, προτεινόμενο από την Metlen. Το επενδυτικό σχέδιο της Metlen ανέρχεται σε 295,5 εκατομμύρια ευρώ και έχει στόχο τη συνολική παραγωγή 2 εκατομμυρίων τόνων βωξίτη, 1.265.000 τόνων αλουμίνας (αυξημένα από 865.000 τόνους σήμερα) και 50 ΜΤ γαλλίου (για πρώτη φορά), με όλες αυτές τις πρώτες ύλες να περιλαμβάνονται στη λίστα Κρίσιμων Πρώτων Υλών της ΕΕ.

Επιπλέον της Metlen, η Rockfire προχωρά με επένδυση στους Μολάους Λακωνίας για την εξόρυξη ψευδαργύρου και κυρίως γερμανίου. Σχετικά με το έργο της, η Rockfire δήλωσε: «Το έργο στους Μολάους, που ανήκει αποκλειστικά στην εταιρεία μας, περιλαμβάνει ψευδάργυρο, μόλυβδο, ασήμι και το πολύτιμο υποπροϊόν γερμάνιο. Η σπανιότητα του γερμανίου έχει συντελέσει σε δραματική αύξηση της τιμής του, καθώς η έλλειψη προσφοράς γίνεται ολοένα και πιο αισθητή».

Η σημασία της κοινωνικής αποδοχής

Αν και η γεωπολιτική αξία των κρίσιμων ορυκτών είναι αναμφισβήτητη, μια σημαντική μεταλλευτική επένδυση που μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στο τοπικό περιβάλλον απαιτεί πάντα την αποδοχή της τοπικής κοινωνίας για να προχωρήσει χωρίς καμία αναταραχή. Αυτή η πραγματικότητα έχει καταστεί σαφής σε ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ελλάδα και η Σερβία, οι οποίες προσπαθούν να υλοποιήσουν τέτοια έργα. Στη χώρα μας, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) προκήρυξε τον Ιανουάριο του 2025 διεθνή διαγωνισμό για την έρευνα και εκμετάλλευση κοιτασμάτων αντιμονίου στη Βόρεια Χίο. Οι εταιρείες Λάβα Μεταλλευτική & Λατομική ΑΕ, ΤΕΡΝΑ Λευκόλιθοι, Geotest και Γαία Μελετών ΑΕ έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον, αλλά οι τοπικές αντιδράσεις δημιουργούν ανησυχίες για την εξέλιξη του εγχειρήματος.

Ήδη, κάτοικοι της Χίου έχουν προσφύγει στο Συμβούλιο της Επικρατείας, ενώ ο καθηγητής Νομικής Πάνος Λαζαράτος, εκπροσωπώντας την πλειοψηφία των νησιωτών, έχει αποστείλει επιστολή στο ΥΠΕΝ ζητώντας την ακύρωση του διαγωνισμού. Η καταστροφική πυρκαγιά που έπληξε την περιοχή το καλοκαίρι έχει προσθέσει επιπλέον ανησυχίες. «Κατέθεσα αίτημα διακοπής του διαγωνισμού για την εξόρυξη ΑΝΤΙΜΟΝΙΟΥ στη βόρεια ΧΙΟ, επικαλούμενος το Σύνταγμα, τον ν. 998/1979, καθώς και τις συνθήκες και τη λογική που απαιτούν αυτό», ανέφερε ο Λαζαράτος.

Σημαντικές διαμαρτυρίες καταγράφονται και στη Σερβία, όπου βρίσκονται εκτενή κοιτάσματα λιθίου. Πέρυσι, η σερβική κυβέρνηση ανέστησε την επένδυση του μεταλλευτικού κολοσσού Rio Tinto, που είχε ανασταλεί το 2022 λόγω των εναντιόφων διαμαρτυριών από την τοπική κοινωνία. Από τότε, χιλιάδες Σέρβοι διαμαρτύρονται, με πάνω από 100.000 υπογραφές να απαιτούν τη διακοπή του έργου. Η ΕΕ θεωρεί τη Σερβία αξιόπιστο προμηθευτή λιθίου, με τη σερβική κυβέρνηση να βλέπει την κατάσταση ως μια τεράστια ευκαιρία για οικονομική ανάπτυξη. «Αυτή είναι η ευκαιρία μας και δεν θα την χάσουμε», είχε δηλώσει ο Σίνισα Μάλι, υπουργός Οικονομικών της Σερβίας.

Παρ’ όλα αυτά, οι κάτοικοι και στις δύο χώρες φοβούνται ότι η εκμετάλλευση των κοιτασμάτων θα μολύνει το νερό και θα απειλήσει τη δημόσια υγεία. Οι κυβερνήσεις προσπαθούν να καθησυχάσουν τις ανησυχίες, χωρίς όμως ιδιαίτερη επιτυχία.

Η Ευρώπη δεν μπορεί να εξαρτάται από μια ανταγωνιστική οικονομία όπως η Κίνα. Για να ενισχύσει τη βιομηχανία και την οικονομία της, χρειάζεται αξιόπιστες πηγές πρώτων υλών. Ούτε και είναι ηθικό να επιτυγχάνει την ενεργειακή της μετάβαση μέσω ορυκτών άλλων κρατών. Ταυτόχρονα, καμία μεγάλη μεταλλευτική επένδυση δεν θα μπορεί να προχωρήσει δίχως την υποστήριξη ή την ανοχή της τοπικής κοινωνίας. Απαιτείται ένα νέο «κοινωνικό συμβόλαιο» για την αποκατάσταση της σχέσης εμπιστοσύνης μεταξύ πολιτείας και πολιτών, έτσι ώστε να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα των απαιτούμενων έργων στην Ευρώπη.

Διαβάστε επίσης