Ευρώπη και Κίνα: Το ελληνικό στοίχημα στην ανακύκλωση και τη συλλογή προϊόντων

Η ανακύκλωση μπαταριών στην Ευρώπη, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, βρίσκεται σε ένα κομβικό σημείο. Παρά την πρόοδο στη συλλογή τους, η επεξεργασία και αξιοποίηση των πολύτιμων υλικών παραμένει προχειρογραμμένη, με την Κίνα να κυριαρχεί στην αγορά. Στην Ελλάδα, υπάρχουν πάνω από 75.000 σημεία συλλογής φορητών μπαταριών, αποτέλεσμα της δραστηριότητας της ΑΦΗΣ, που έχουν διασπαρθεί σε δήμους, σχολεία, σούπερ μάρκετ και δημόσιες υπηρεσίες. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη συλλογή και ανακύκλωση μπαταριών, το energygame.gr επικοινώνησε με την ΑΦΗΣ.

Από το 2010, οι κάδοι έχουν αυξηθεί κατά σχεδόν 50%, φθάνοντας τους 51.670, με αναλογία 5,8 κάδων ανά 1.000 κατοίκους, σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο των 1,8. Οι επαγγελματίες του τομέα επισημαίνουν ότι αυτή η εικόνα δεν πρέπει να θεωρείται αφορμή για εορτασμούς, αλλά μάλλον δείκτης ωρίμανσης της συλλογής. Ο πολίτης έχει εύκολη πρόσβαση και το σύστημα είναι έτοιμο να λειτουργήσει στην «πρώτη γραμμή». Οι μπαταρίες συγκεντρώνονται σε κεντρικές εγκαταστάσεις, όπου γίνεται προσωρινή αποθήκευση και διαλογή ανάλογα με την χημεία τους (αλκαλικές, λιθίου, νικελίου-μετάλλου υδριδίου κ.ά.). Ακολουθεί μηχανική επεξεργασία, ενώ τα ανακτηθέντα μέταλλα επανέρχονται στην παραγωγή για να χρησιμοποιηθούν σε νέα προϊόντα. Ωστόσο, η πλειονότητα των φορητών μπαταριών προέρχεται από τη λιανική, με το σχολικό δίκτυο να έχει ρόλο παρακολούθησης της αλλαγής της κουλτούρας.

Το σημείο όπου το σύστημα συναντά περιορισμούς είναι στις μπαταρίες λιθίου, οι οποίες αναγκαστικά αποστέλλονται σε εξωτερικά εργοστάσια, καθώς η χημική επεξεργασία τους δεν γίνεται στη χώρα. Πηγές αναφέρουν ότι το 2024, περίπου 100 τόνοι μπαταριών λιθίου θα σταλούν για επεξεργασία στο εξωτερικό. Η κατάσταση αυτή – ισχυρή συλλογή και έλλειψη κάθετης ολοκλήρωσης – αντανακλά την ευρωπαϊκή πραγματικότητα. Όπως ανέφερε η γαλλική εφημερίδα Les Echos, από τις 18 Αυγούστου, ο Κανονισμός 2023/1542 έχει τεθεί σε εφαρμογή, οδηγώντας στη συστηματική συλλογή με ευρύτερες ευθύνες των παραγωγών και στους μετρήσιμους στόχους για την ανάκτηση υλικών και την ενσωμάτωσή τους στις νέες μπαταρίες.

Σύμφωνα με τον κανονισμό, μέχρι το 2027, το 50% του λιθίου από χρησιμοποιημένες μπαταρίες θα πρέπει να ανακτάται και μέχρι το 2031 το 80%. Επίσης, από τις 18 Αυγούστου 2031, οι νέες μπαταρίες θα πρέπει να περιέχουν υποχρεωτικά 6% ανακυκλωμένο λίθιο ή 16% ανακυκλωμένο κοβάλτιο. Θέτονται στόχοι συλλογής 63% για μικρές μπαταρίες κάτω από 5 κιλά μέχρι το 2027 και 51% για μπαταρίες έως 25 κιλά μέχρι το 2028. Στις βιομηχανικές μπαταρίες, μέχρι το 2031, επιδιώκονται τουλάχιστον 85% ανακύκλωσης για μόλυβδο, 16% για κοβάλτιο και 6% για λίθιο και νικέλιο, ενώ τουλάχιστον 70% της μάζας των μπαταριών ηλεκτρικών οχημάτων θα πρέπει να οδηγείται σε ανακύκλωση.

Το ζητούμενο για την ανακύκλωση βρίσκεται στην επεξεργασία της λεγόμενης «μαύρης μάζας», του υπολείμματος που προκύπτει μετά τη θραύση των μπαταριών, όπου βρίσκονται τα πολύτιμα μέταλλα. Παρόλο που η Battri έχει εγκαινιάσει έναν νέο εργοστάσιο στη Γαλλία και η Suez κατασκευάζει, η χημική επεξεργασία της «μαύρης μάζας» είναι σπάνια στην Ε.Ε. και απαιτεί υψηλά επίπεδα ενέργειας και τεχνικής γνώσης. Αν και υπάρχουν σχέδια για τέτοιες μονάδες, πολλές έχουν σταματήσει ή ακυρωθεί, με καμία λειτουργική στη Γαλλία. Ως αποτέλεσμα, η «μαύρη μάζα» συχνά εξάγεται προς τη Νότια Κορέα και επιστρέφει ως υλικό κατάλληλο για την παραγωγή καθόδων, αφαιρώντας έτσι από την Ευρώπη το κρίσιμο βήμα που παρέχει προστιθέμενη αξία. Το Γαλλικό Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων έχει επισημάνει ότι η Ασία, κυρίως η Κίνα, ελέγχει περίπου το 80% της παγκόσμιας ικανότητας ανακύκλωσης και επεξεργασίας, καθιστώντας τη «μαύρη μάζα» στρατηγικό σημείο συμφόρησης για την Ε.Ε.

Ακόμα μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι, ακόμη και όταν ανακτηθούν τα μέταλλα, η Ευρώπη στερείται μονάδων που θα τα επεξεργάζονται σε πρόδρομες ύλες. Παρόλο που υπάρχουν σχέδια, κανένα δεν έχει ακόμα τεθεί σε λειτουργία. Χωρίς αυτές τις «τελικές διαδρομές», οι επιχειρήσεις που παράγουν «μαύρη μάζα» αντιμετωπίζουν υψηλότερους κινδύνους και ανασφάλειες. Η επένδυση σε πλήρη επεξεργασία απαιτεί εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ, ενώ οι ελαφρύτερες μονάδες προεπεξεργασίας αναπτύσσονται με κόστος περίπου 20 εκατομμυρίων ευρώ. Το ρυθμιστικό πλαίσιο ευνοεί τις σωστές κατευθύνσεις, όμως η αναγκαία διασύνδεση και οι εγγυήσεις απορρόφησης είναι ζωτικής σημασίας για να προσελκύσουν επενδύσεις.

Στον τομέα της παραγωγής μπαταριών, η Ευρώπη φαίνεται να έχει πλεονέκτημα. Δύο γιγα-εργοστάσια μπαταριών λειτουργούν ήδη στη Γαλλία, με άλλα δύο στα σκαριά. Η αύξηση της παραγωγής δεν είναι εύκολη υπόθεση και οι προκλήσεις σχετικά με τη χημεία και το κόστος παραμένουν. Αυτά τα εργοστάσια μπορεί να αποτελέσουν “άγκυρες” ζήτησης για ανακυκλωμένα υλικά. Αν η Ευρώπη καταφέρει να ενισχύσει τη σύνδεση μεταξύ παραγωγής και επαναχρησιμοποίησης, τότε το νέο ρυθμιστικό πλαίσιο θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια ισχυρή βιομηχανία μπαταριών στην περιοχή.

Στα οικονομικά, ο χρόνος είναι κρίσιμος. Οι μπαταρίες ηλεκτρικών οχημάτων έχουν αρχική διάρκεια ζωής 10-15 χρόνια, και οι παρτίδες του 2020 αναμένεται να αρχίσουν να επιστρέφουν στο σύστημα ανακύκλωσης γύρω στο 2035. Μέχρι τότε, οι διαθέσιμοι όγκοι προέρχονται κυρίως από βιομηχανικά απορρίμματα και πρόωρες αντικαταστάσεις, καθιστώντας τις επενδύσεις σε επεξεργασία σχεδόν αβέβαιες.

Πώς επηρεάζεται αυτή η κατάσταση στην Ελλάδα; Στο σκέλος της συλλογής, οι δείκτες βελτιώνονται, με το 2023 να δείχνει 40,5% της συλλογής φορητών μπαταριών, ενώ ο στόχος είναι να φτάσει στο 45%. Το 2024, ο δείκτης εκτινάσσεται στο 52,4%, υπερκαλύπτοντας τον στόχο. Η πρόοδος αποδίδεται στην ωρίμανση του δικτύου και σε στοχευμένες ενέργειες ενημέρωσης. Ωστόσο, η Ελλάδα κινδυνεύει να μετατραπεί σε πηγή πρώτης ύλης, αντί να εξελιχθεί σε κόμβο προστιθέμενης αξίας.

Η πορεία της Ε.Ε. παρέχει σαφή σημεία αναφοράς, αν και οι στόχοι απ’ ό,τι φαίνεται είναι ίσως υπερβολικά φιλόδοξοι. Μέχρι το 2026 θα εξεταστεί για πρώτη φορά η επαναχρησιμοποίηση, με τους στόχους συλλογής και ανάκτησης να ανεβαίνουν σημαντικά στα επόμενα χρόνια. Η Ελλάδα έχει την ευκαιρία να επενδύσει στην ήδη ισχυρή της παρουσία και να συνδεθεί με ευρωπαϊκές μονάδες επεξεργασίας ή ακόμη και να αναπτύξει τις δικές της ικανότητες ώστε να συμμετάσχει στο ευρωπαϊκό οικοσύστημα ανακύκλωσης.

Το κρίσιμο ερώτημα είναι αν μπορεί να δημιουργηθούν οι απαραίτητοι κρίκοι ώστε η «μαύρη μάζα» να καθοριστεί από αξία εντός της Ευρώπης αντί να εξάγεται. Αυτό θα κρίνει εάν το νέο ρυθμιστικό πλαίσιο θα συντελέσει στη βιωσιμότητα και τη δημιουργία ανταγωνιστικής βιομηχανίας μπαταριών στην περιοχή.